Hacettepe Üniversitesi

Tez Özeti: Akıl hastaları, tedavi gördükleri süre boyunca hastane çevreleri içerisinde yaşamlarını sürdürmektedirler. Akıl hastanesinde kalan hastalar, tanıdıkları çevrelerden ayrılmak zorunda kalmış bireylerdir ve tanımadıkları bireylerle birlikte yaşadıkları alışılmadık çevrelerde hastalıklarıyla mücadele etmektedirler. İyileşme sürecinde; hastaların fizyolojik, sosyal ve psikolojik tüm gereksinimlerinin hastane mekanları tarafından uygun bir şekilde karşılanabilmesi, hastaların yaşamlarının normalleştirilmesi ve topluma geri kazandırılmalarında önemli bir etkendir. Uygulanan tedavi yöntemleri, doktorların ve hastane çalışanlarının tutumlarının yanısıra; fiziksel çevredeki tüm uyaranlar, mekanların tasarımı ve düzenlenişi de akıl hastalarının tedavisini olumlu ya da olumsuz yönde etkilemektedir. Tedaviyi destekleyen ve iyileşme sürecine katkıda bulunabilen çevreler yaratmak, akıl hastaneleri tasarımında temel amaç olmalıdır. Akıl hastalarıyla akıl hastanesi çevreleri arasındaki etkileşimi inceleyen bu çalışma, dört bölümden oluşmaktadır: Birinci bölümde; insan-çevre etkileşimi incelenmiştir. Bu bağlamda, insanın fiziksel çevresinin ve çevresel algının anlaşılması amacıyla; çevre, yapılı çevre, algı ve biliş kavramları tanımlanmıştır. Çevre psikolojisi bilimi ve tasarım ile ilişkisi açıklanmıştır. İnsan gereksinimlerinin neler olduğu ortaya koyulmuş, insan-çevre etkileşiminin dayandığı teorilerden bahsedilmiştir. İnsan-çevre etkileşimi kapsamında insan-iç mekan etkileşimine değinilmiştir. İkinci bölümde; insan-çevre etkileşimi bağlamında akıl hastalarının hastane çevreleri ile olan etkileşimleri incelenmiştir. Öncelikle, psikiyatri alanı ile ilgili terimler tanımlanmış ve özellikle sağlık çevrelerinde uygulanan bir tasarım yaklaşımı olan kanıta dayalı tasarım açıklanmıştır. Akıl sağlığının fiziksel çevre ile ilişkisi ve akıl hastalarının psikolojik, davranışsal ve fizyolojik durumlarından bahsedilmiştir. Akıl hastanesi tanımlanmış ve tarihsel süreçte akıl hastanesi kavramı gözden geçirilmiştir. Akıl sağlığı üzerinde olumlu yönde etkisi olabilecek tasarım uygulamalarına değinilmiş; bu kapsamda 'terapötik çevre' anlayışı tanımlanmış ve terapötik bir çevre oluşturmada tasarım kapsamında neler yapılabileceği ortaya koyulmuştur. Tedaviyi destekleyen terapötik çevre bağlamında; stres etkeni, sosyal etkileşim, doğa unsuru ve dış mekan ile etkileşim, akıl sağlığının sanat ile ilişkisi incelenmiştir. Akıl hastanelerinde terapötik bir çevre oluşturmak için mekan düzenlemesinde göz önünde bulundurulması gereken rahatlık, kontrol ve egemenlik, mahremiyet, emniyet ve güvenlik kavramları açıklanmıştır. Akıl hastaneleri kapsamında duyusal uyaranlar incelenmiş ve hastaların mekan ile etkileşimlerini olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilecek fiziksel çevre uyaranlarından bahsedilmiştir. Fiziksel çevrede bulunan ses, koku, doku, desen, renk ve ışık öğelerinin hastalara olan etkileri ve bu uyaranların akıl hastanelerinde nasıl kullanılabileceğine değinilmiştir. Üçüncü bölümde; akıl hastalarının çevreleriyle olan etkileşimleri bağlamında mevcut hastane örnekleri incelenmiştir. Sonuç bölümü olan dördüncü bölüm ise; diğer bölümlerdeki incelemeler doğrultusunda elde edilen verileri ve tüm bu veriler hakkındaki değerlendirmeleri içermektedir.