Hacettepe Üniversitesi

Tez Özeti: Tasarım, belirli uygulamaların gerçekleşmesini sağlayan, teşvik eden veya caydıran önemli bir davranış değişikliği faktörüdür. Davranışı motive etmek ya da kullanıcıları ikna etmek gibi işlevlerinin yanı sıra, bireyleri arzu edilen davranışlara yönlendirmek ya da istenmeyen davranışın oluşumunu önlemek de çevreyi, ürünü ya da hizmeti yeniden tasarlamakla mümkün olabilmektedir. İyi tasarlanmış bir ürün ya da mekân ekonomik, sosyal ve çevresel değerin üretilmesine katkıda bulunarak davranış ve duygular üzerinde olumlu bir etki yaratabilmektedir. Tasarım disiplininde ya da örneklerinde hangi fikirlerin ve disiplinlerin bir araya gelerek çevresel ve sosyal açıdan faydalı davranışların yaratılabileceği ve hangi tekniklerle tasarımcıların ve kullanıcıların bilinçlendirilebileceği sorusu bu tezin temelini oluşturmaktadır. Amaç, profesyonel paydaşların tasarım yoluyla davranış değişikliğini anlama, erişme ve uygulama konusunda potansiyelini ortaya koymak ve tasarım öğrencilerinde farkındalık yaratmaktır. Hayat tarzları, mekanlar, ürün kullanım şekilleri, ulaşım tercihleri, yeme alışkanlıkları ve iletişim gibi günlük aktiviteler yalnızca kullanıcıların değil aynı zamanda tasarımcıların verdiği kararların sonuçlarıdır. Bu nedenle öncelikle tez, davranış kavramı, davranışın ardında yatan yönlendiriciler ve karar verme süreçleri ile ilgili literatür taraması ile elde edilmiş mevcut bilgileri özetleyerek insan davranışları, ihtiyaçları ve yetenekleri ile ilgili varsayımları incelemektedir. Sosyal bilimlerde yerleşik davranış teorileri derlenmiş, tasarım ve davranış arasındaki ilişkiler ve temalar tarihsel süreçte değerlendirilmiştir. Davranış değişimine yönelik güncel yaklaşımlar, yerleşik ve gelişmekte olan modeller incelenmiş ve bu modellerden Dr. Daniel Lockton tarafından geliştirilen Kasıtlı Tasarım Yöntemi (Design with Intent) analiz edilmiştir. Tasarım sürecinde ve ürünün kullanım süresi boyunca kullanıcılar ve diğer paydaşlar arasında iş birliğine dayalı çalışmayı teşvik eden çerçevelere, yöntemlere ve araçlara ihtiyaç bulunmaktadır. Tasarımcılar, mimarlar, mühendisler, davranış bilimcileri ve kullanıcılar dahil olmak üzere paydaşlar arasında iş birliğini teşvik eden ve mümkün kılan Kasıtlı Tasarım Yönteminin sunduğu çalışma yollarını ve araçlarını incelemek ve test etmek amacıyla Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi İçmimarlık ve Çevre Tasarımı öğrencileri ile bir çalıştay düzenlenmiştir. Yöntemin etkinliğini belirleyerek daha fazla araştırmanın gerekli olduğu alanları tespit etmek için bu çalıştaydaki veriler anketler ve odak grup görüşmeleri ile desteklenerek raporlanmıştır. Tasarım öğrencilerine uygulanan çevrimiçi anketler aracılığıyla ortaya çıkan bulgular; mevcut anlayış, erişim, gelecek potansiyeli ve engeller açısından değerlendirilerek grafikselleştirilmiştir. Bu tezde, davranış değişikliği için tasarımın daha erişilebilir hale getirilmesine yönelik araştırma ve örneklerin geliştirilmesi için alanların işaret edilmesi hedeflenmektedir.