Danışman: Doç. Dr. Emre DEMİREL
Yazar: Güler KARABEKİR

Bu tez, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın beş şehir adlı eserini temel alarak, Türk
kültüründe mekânın insana dayalı, deneyimsel ve kültürel boyutlarını ortaya
koymayı amaçlamaktadır. Çalışmada, mekânın salt fiziksel ya da işlevsel bir unsur
olarak değil, tarihsel süreklilik, toplumsal hafıza, duyusal deneyim ve bireysel
kimlik üretiminde aktif bir rol oynayan dinamik bir olgu olarak ele alınması gerektiği
savunulmaktadır. Tanpınar, mekân anlatılarında geçmiş, bugün ve geleceğin iç içe
geçtiği, zamansal katmanlaşma ve toplumsal etkileşimler aracılığıyla mekânın
anlamını yeniden inşa eden bir üslup benimsemiştir.
Araştırma, nitel yöntem çerçevesinde, fenomenolojik yaklaşım ve söylem analizi
yöntemlerinin birleştirilmesiyle gerçekleştirilmiştir. Eser, zaman-mekân, olaymekân
ve topoğrafya-mekân bağlamlarında incelenmiş; bu eksenler üzerinden
Tanpınar’ın mekân anlayışının, birey ve toplum üzerindeki etkileri ayrıntılı olarak
analiz edilmiştir. Özellikle, mekanın kapılar gibi unsurlarının fenomenal yönleri,
edebi temsiliyet aracılığıyla günümüz mekan tasarımına nasıl entegre edilebileceği
tartışılmıştır. Çalışmanın temel amacı, Türk kültürüne özgü mekân algısının, batı
merkezli biçimsel yaklaşımların ötesinde, hümanist ve deneyimsel bir perspektifle
yeniden yorumlanmasıdır. Tanpınar, eserinde mekanı, tarihsel birikim, duyusal
deneyim ve toplumsal hafızanın birleştiği çok katmanlı bir fenomen olarak
sunarken, bu yaklaşımın modern mimarlık ve tasarım pratiklerine yeni bir bakış
açısı getirebileceği ortaya konulmuştur. Böylece, mekânın sadece yapısal ve
teknik özellikleri değil, aynı zamanda kültürel, tarihsel ve duygusal boyutlarıyla da
değerlendirilmesi gerektiği vurgulanmaktadır.
Araştırmanın bulguları, Tanpınar’ın poetik ve insani mekân anlatılarından
hareketle, mekânın anlam üretiminde aktif bir rol oynadığını göstermiştir. Bu
v
kapsamda, mekânın zamanın akışı, toplumsal olaylar ve yerel coğrafyayla olan
ilişkileri, mimarlık ve tasarım disiplinlerinde insan merkezli yaklaşımların
geliştirilmesine katkı sunacak niteliktedir. Edebiyatın sunduğu çok boyutlu
mekânsal temsil gücü, mekânın sadece fiziksel bir varlık olarak değil, aynı
zamanda sosyal ve kültürel bir deneyim alanı olarak yeniden yorumlanmasını
sağlamaktadır.
Sonuç olarak, bu tez, Tanpınar’ın Beş Şehir adlı eseri üzerinden mekanın
hümanist perspektifle değerlendirilmesinin, Türk kültüründeki mekan anlayışının
evrensel tasarım pratiklerine nasıl entegre edilebileceğini ortaya koymaktadır.
Edebiyat ve mimarlık disiplinleri arasında disiplinler arası bir köprü kuran bu
çalışma, mekân tasarımında kullanıcı deneyimi, toplumsal hafıza ve tarihsel
sürekliliğin dikkate alınmasının önemine vurgu yaparak, gelecekteki araştırmalar
için yeni ufuklar açmayı hedeflemektedir.

Anahtar Sözcükler: Edebiyatta Mekan, Mimarlıkta Anlam, Mekanda İnsan
Deneyimi, Fenomenoloji, Tanpınar.