Hacettepe Üniversitesi

Tez Özeti: Bu tez, Cumhuriyet sonrası Ankara'daki 20.yy. pasajlarına ilişkin bir çalışmadır. Çalışmanın 'yeri' Ankara'dır; yerin incelenmekte olduğu dönemsel aralık ise sosyo-ekonomik, kültürel, siyasal alanda köklü değişikliklerin yaşandığı 1950-1980 yıllarını kapsamaktadır. Bu çalışmanın konusunda Ankara, ulusun kalbi olarak, yeni 'başkenti' idealize eden, ideolojik, sosyal, bürokratik, siyasal yapılanmanın merkezinde yer almaktadır. Kapsamına ise Yenişehir'i, kentin nüvesini ele alan araştırma, alanını gündelik yaşam pratiği üzerinden yapılandırmaktadır. Modern kent yaratma arzusunda, yeni bir 'yüz' tarifleyen Yenişehir ve kentsel omurga 'Atatürk Bulvarı', kentsel mekânda yaşanan sosyal hareketliliğin ve ticari eğilimlerin yeni mekânsal karşılıklarını oluşturmuştur. Böylece, tezin örnek incelemeleri olan kentin iç mekânı pasajlar, kentsel mekânın uzantısı olarak gündelik yaşam pratiğinin, dönemin okuma araçlarıdır. Seçili pasajlar aracılığıyla bu araştırma, kamu erkinin sunmakta olduğu anıtsal tipolojilerin dışında kalan bir okumayı önermekte ve 'kentli perspektifine' yönlendirmektedir. Tezin örnek incelemeleri, Kocabeyoğlu Pasajı, Ülkealan Pasajı, Zafer Pasajı ve Soysal Pasaj'larıdır. Bu kapsamda, örnek yapı incelemeleri sosyal boyutu ile geçmiş ve gelecek arasında bir belgeleme niteliğindedir. Teknik boyutu ile de yapı belgelemeleri oluşturan ve bunları gelecek nesillere taşımayı amaçlayan yapısal analizdir. 1950 yılı itibariyle, siyasi, iktisadi, kapitalizm örgütlenmesinin küresel niteliğinde yoğunlaşma, model kent önerisi Ankara'nın çehresine ve çeperlerine etki etmiş, sosyo-ekonomik dönüşümü beraberinde getirmiştir. Böylece Yenişehir, 1950'li yılların ikinci yarısı itibariyle bireysel/kolektif gündelik yaşantının kent içi rotasyonunu desteklemiş, kentli kültürü ve batı kaynaklı tüketim kalıplarının oluşumunda etken rol oynamıştır. İthal ikamesine yönelik sanayileşme stratejisi, başkentlik işlevi edinen Ankara'nın demografik niteliklerinin değişimine ve gündelik alışkanlıklarının dönüşümüne sebep olmuştur. Bu bağlamda, yenilenen anlam durumu ve sosyal mekânın oluşumunda kentsel/kamusal iç mekân pasajlar dönüşümün izlemcisi olarak, ara mekân tarifleyen, 'yere özgü' ve 'yerin kendisinin' ürettiği örnekleri ile tezin kapsamında incelenen dönem temsilleridir. Araştırmanın yöntemi, alanında gerçekleştirilen yeni bir modeldir. Kentsel/kamusal iç mekân deneyiminin kaynağını 1950-1980 yılları arası belleği üzerinden yapılandıran karma metodoloji, nitel veri analizi yönteminde değerlendirilmiştir. Modelin özünü bilginin elde edilimi, üretimi ve geleceğe aktarımı oluşturmaktadır. Özgün değerlendirme yöntemi ve karma metodoloji kapsamına, örnek pasaj yapı incelemelerini, sözlü tanıklığı almış, kuramsal altyapısını gündelik yaşam üzerinden temellendirmiştir. Gündelik yaşam pratikleri, tezin yazarı tarafından belirlenen alt başlıklar ve kuramsal alt yapı ile irdelenmiştir. Böylece Yenişehir'in anılan dönem belleği, bireysel ve kolektif boyutu ile değerlendirmeye alınmıştır. Sözlü tanıklığın kendisi, mimarlık tarihi ve tarih yazımında aktarılmayan sosyal tarihin ara kesitini sunmuş, dönemsel temsil aracı olarak 'sıradan olanın belleğini' değerlendirmeye almıştır. Mikro ölçekli kentli gözlemi, kent hikâyelerinin aktarımını gerçekleştirmek için bir araçtır. Resmi tarih yazımı verileri ve alternatif kaynaklar aracılığıyla kentsel yaşamın zenginliğini sağlayan ve kentin parçası olan pasajların fiziksel, anlamsal nitelikleri değerlendirilmiş, Yenişehir ve kentlinin gündelik yaşantısı incelenmiştir. Sonuç olarak, çalışmanın ana hedefinde değişen, dönüşen, yok-olan bellek öğeleri, gündelik rutin ve kentli yaşantısının mekânsal karşılıkları yer almış, pasajların kentsel/kamusal gücü, potansiyeli tartışılmıştır.