Danışman: Prof. Dr. Meltem Yılmaz

Yazar: Sinemcan Üstüncan

İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi

Tez özeti: Son yıllarda Dünya'da bazı önemli tarihi yapılara engelli bireyler için ulaşım imkânı sağlayacak kısıtlı mimari düzenlemeler getirilmiştir. Fakat yapılan bu uygulamaların özellikle farklı yaş ve yetkinlikte olan; görme, işitme, bedensel ve zihinsel engel kategorilerindeki bireylerin ihtiyaçlarını karşılamadığı görülmüştür. Dolayısıyla 'restorasyon' ve 'evrensel tasarım' gibi net kuralları olan iki kavramın ortak paydada buluşturulması, ulusal ve uluslararası alanda akreditasyonu sağlanması ve kapsayıcı tasarım yaklaşımı ile çağdaş restorasyon gerekliliklerinin belirlenmesi önem arz etmektedir. Kapsayıcı tasarım temelli bir tasarım gerçekleştirme konusu; yaş, eğitim, dil, cinsiyet, (bedensel) fiziki durum, her türlü engellilik durumu, ekonomik ve kültürel farklılıklar vb. gibi durumlara bakılmaksızın, mümkün olduğunca çok kişiye hitap eden, ihtiyaçlarını eşit şekilde karşılayabilen, erişilebilir ve kullanılabilir bir şekilde tasarlanan mekânlar, ürünler ve hizmetler sunmayı ifade etmektedir.  Bu tez çalışması kapsamında, 1930'lu yıllarda Ernst Eğli tarafından Atatürk Orman Çiftliği’ndeki Bira Fabrikası işçileri için yapılmış Bira Fabrikası Hamam yapısı örnek olarak seçilmiştir. Tarihi binanın özgün işlevi, tarihi ve kültürel değeri göz önünde bulundurularak çağdaş sanat müzesi olarak yeniden işlevlendirilmesine karar verilmiştir ve kapsayıcı tasarım doğrultusunda restorasyon tasarım projesi hazırlanarak öneriler getirilmeye çalışılmıştır. Bu doğrultuda bu çalışmanın amacı yeniden işlevlendirilmiş tarihi yapıların kapsayıcı tasarım prensibi doğrultusunda erişilebilir şekilde restore edilebilirliğini örnek alan olarak seçilen “Atatürk Orman Çiftliği Bira Fabrikası Hamamı” özelinde irdelemek ve restorasyon tasarım projelerini hazırlamaktır. Bu amaçla bu çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılarak, veri toplama aracı olarak gözlemden yararlanılmış ve saha çalışması yapılmıştır. Bu kapsamda, öncelikle restorasyon ve evrensel tasarım hakkında detaylı literatür taraması yapılmıştır. Ardından Ankara’da Atatürk Orman Çiftliği yerleşkesinde bulunan Bira Fabrikası Hamamı tarihi yapısı hakkında yazılı kaynaklara ulaşılmıştır. Yapının saha çalışmaları gerçekleştirilmiştir ve fotoğraflama, video kaydı, rehber eşliğinde tanıtımı ile yapı için veriler toplanmıştır. Toplanan veriler ışığında tarihi yapının özgün hali mimari anlamda; eski işlevi, plan ve kesit çizimleri, özgün malzemeleri, mekânsal organizasyon şeması, tarihi ve kültürel özellikleri analiz edilmiştir. Kapsayıcı tasarım yaklaşımı ile çağdaş sanat müzesi olarak yeniden işlevlendirilme modeli çıkarılarak restorasyon ve çözüm önerileri getirilmiştir. Sonuç olarak evrensel tasarım ya da kapsayıcı tasarım konuları son yıllarda sıkça konuşulan konular arasında olmasına rağmen yapılan uygulamalar konusunda yetersiz kalındığı ve sadece sınırlı bir kesimi kapsayan tasarımlar gerçekleştirildiği görülmüştür. Tarihi yapıların yeniden işlevlendirilmesinde ise yapıların mevcut işlevi kullanılarak restorasyon çalışmalarının yapıldığı görülmüştür. Bu çalışma, kapsayıcı tasarım anlayışıyla tarihi yapıların farklı işlevde kullanılmasına olanak sağlayacak şekilde tasarlanabilirliğini ve yeniden işlevlendirme mantığını birleştiren bir çalışma olması ve örnek teşkil etmesi sebebiyle önem arz etmektedir.